Rajecka Anna, zamężna Gault de Saint-Germain (ur. przed r. 1762–1832), malarka i miniaturzystka. Była zapewne córką Józefa, cechowego malarza warszawskiego, dobrego portrecisty, który pracował w l. 1741–8 dla bpa warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego, w r. 1756 dla Bazylego Walickiego, notowanego do r. 1762. R. miała jeszcze nieznanego z imienia brata, także malarza, któremu król wypłacał niewielką pensję w l. 1781–93. Plotki uważały R-ą za naturalną córkę Stanisława Augusta (on sam tę wiadomość wyśmiewał); tradycja podawała, iż drewniany dwór (obecnie spalony) w Starej Wsi (dawny powiat rawsko-mazowiecki) miał zostać wystawiony dla malarki przez króla. Przechowywano tam pamiątki po R-iej. Pewne jest, iż król wykazywał wyraźne zainteresowanie losem artystki.
Naukę R. pobierała w Warszawie u pastelisty Louis Marteau; tylko jego wymieniał Stanisław August jako jej mistrza. Tradycja podaje, że i Marcello Bacciarelli miał jej udzielać nauk, zaś miniatorstwa mogli ją nauczyć Fryderyka Bacciarelli lub Wincenty Lesseur. Co najmniej od r. 1780 R. pobierała z kasy królewskiej stałą pensję 120 dukatów rocznie i była typowana do stypendium zagranicznego. Z czasów pobytu w Polsce znamy tylko rysowane pastelami lub ołówkiem portrety Izabeli Branickiej i Ludwiki Zamoyskiej (pastele, w Muz. Narod. w W. ), Joanny Sapieżyny, Anny Sapieżanki, dwojga dzieci Elżbiety Grabowskiej, księdza unickiego «Vasmoylo», Franciszka Bohomolca (ołówek, Gabinet Rycin B. Uniw. Warsz.), Józefa Salezego Ossolińskiego (miedzioryt C. G. Geysera), Ignacego Potockiego (pastel, może z l. 1783–4, Muz. Narod. w W. – zbiory w Wilanowie, litografowany przez W. Śliwickiego), Stanisława K. Potockiego i Stanisława Augusta (1780). Spośród nich nie sygnowany portret Ignacego Potockiego stoi na bardzo wysokim poziomie. Prawdopodobnie i doskonała miniatura samej głowy króla (Muz. Narod. w P.) powstała jeszcze w kraju.
Podobno za sprawą L. Marteau R. wyjechała do Francji, gdzie dalej korzystała z pensji królewskiej w wysokości 120 luidorów. W Paryżu była już w każdym razie 1 VI 1783. Mieszkała wówczas u pani Loriot w galeriach Luwru, gdzie artyści mieli swe mieszkania i pracownie. Listy rekomendacyjne otrzymała niewątpliwie od Marteau, którego siostra, zamężna Silvestre, była lektorką matki Ludwika XVI. Od r. 1783 R. jest uchwytna w życiu artystycznym Paryża: na zlecenie ks. Ksawerego Saskiego portretuje księżniczkę saską w opactwie Panthemont (co miało jej przysporzyć dalszych klientek w tym bernardyńskim klasztorze), w t. r. na Salonie pokazano portret R-iej, «malarki i stypendystki króla polskiego», wykonany w emalii. We Francji R. wykonywała portrety pastelowe, a także w miniaturze, jak np. piękny miniaturowy portret nieokreślonego mężczyzny z r. 1786 (dawniej w zbiorach Tarnowskich w Śniatynce, zaginiony, znany z reprodukcji). Po zamążpójściu R. porzuciła wykonywanie miniatur. Malowała też roznegliżowane popiersia dziewczęce, wykazujące wyraźną zależność od tego rodzaju obrazów J. B. Greuze’a. Prowadził on w galerii Luwru pracownię dla kobiet, do której może uczęszczała także i ta przybyszka z Polski. W r. 1788 R. poślubiła malarza i autora książek dotyczących sztuki Pierre-Marie Gault de Saint Germain (1756–1842). Stanisław August i jego otoczył swą opieką, przez co także wzbogacił swą galerię obrazów. R. pisała w r. 1788 Bacciarellemu, że się uczy i pracuje, ale podobno chorowała, a w każdym razie była opieszała w przysyłaniu królowi dowodów swego postępu. Na początku 1789 r. król zgodził się na jej wyjazd do Włoch, gdzie chciała przebywać przez rok, po czym mieli oboje przenieść się do Polski. Liczyła na to, że król sfinansuje i ten wyjazd. Filip Mazzei donosił o skromnym budżecie obojga, o długach R-iej i atmosferze nie sprzyjającej sztuce w zrewoltowanym Paryżu. Król odpowiadał jednak, że i w Polsce sytuacja nie byłaby dla nich pomyślna. Tymczasem zamówił w Paryżu (gdzie R. pozostała) cały poczet wizerunków wybitnych osobistości francuskich, dawnych i obecnych, pragnąc, by zostały wykonane przez samego J. L. Davida. W rzeczywistości namalowano je, czy częściej skopiowano tylko pod kierunkiem Davida, przez jego uczniów, ale i przez R-ą. Gdy dotarły na początku 1791 r. do Warszawy, Stanisław August cały transport ocenił zdecydowanie negatywnie; pochwalił tylko te, które wyszły spod pędzla Polki.
W Paryżu R. pracowała wiele dla Polaków, portretując m. in. Aleksandrę z Lubomirskich Potocką (1789; dobry pastel, zaginiony ze zbiorów wilanowskich), a także posyłając swe obrazy królowi: pastelowe popiersie Dziewczyna z gołąbkiem (pewnie z r. 1790, Muz. Narod. w W.), analogicznie pomyślaną Florę (1788, może identyczną z Latem z dawnych zbiorów ks. marszałkowej Lubomirskiej w Łańcucie, utraconym w r. 1945) i Zgodę, którą w r. 1855 nabył Stanisław Potocki. W r. 1791 R. jedyny raz uczestniczyła w paryskim Salonie, pokazując trzy pastelowe portrety, w tym deputowanego Ch. Lameth i malarza A. Giroust. W r. 1793 wystawiono sztychowany przez B. A. Nicolet wg R-iej wizerunek lekarza Saifferta. Wiemy ponadto, że portretowała w r. 1790 młodą A. Ollivier Descloseaux. Dobry pastelowy portret męski eksponowany jest w Musée Nissim de Camondo w Paryżu. Artystka posługiwała się najczęściej swym panieńskim nazwiskiem; jeśli używała także francuskiego – to skracając je do paru liter. Dn. 1 XII 1792 posłano jej (wciąż jako «pannie Rajeckiej») po raz ostatni 10-dukatową miesięczną pensję do Paryża.
Z ostatnich 40 lat jej życia brak wszelkich wiadomości i dzieł. Podobno «w późniejszym wieku ociemniała», a miała umrzeć w Paryżu w r. 1832, przeżywszy ponad 70 lat. Jak się zdaje, jej małżeństwo nie było harmonijne i trwałe, a ze związku tego zapewne nie było potomstwa.
R. należała, jak i Aleksander Kucharski i Sylwester Dawid Mirys (z którym bodaj była w kontakcie), do tych kilku stypendystów Stanisława Augusta, którzy opuścili ojczyznę w latach, gdy talent ich ledwo się objawił, którzy całe dojrzałe życie spędzili w Paryżu i do Polski nie powrócili, ale którzy zachowali poczucie narodowe i kultywowali związki z ojczyzną. Spośród Polek była pierwszą i niemal jedyną, która pracowała jako malarka zawodowo, nie po amatorsku.
Rastawiecki, Słown. malarzów; Iskierski S., Katalog galerji obrazów pałacu w Łazienkach, W. 1931 s. 30; Malarstwo pol. od XVI do XX w. Katalog, Wyd. 2, W. 1975; Sztuka warsz. Katalog; – Batowski Z., Malarki Stanisława Augusta, Wr. 1951 s. 5–21 (tu dalsza literatura i archiwalia); Gutowska K., Dwa pastele Anny Rajeckiej w zbiorach wilanowskich, „Biul. Hist. Sztuki” 1971 s. 178–81; Majewska-Maszkowska B., Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Wr. 1976; Mańkowski T., Galeria Stanisława Augusta, Lw. 1932; Ryszkiewicz A., Francusko-polskie związki artystyczne, W. 1967 (tu dalsza literatura i archiwalia); Tatarkiewicz W., O sztuce polskiej XVII i XVIII w., W. 1966; – Lettere di Filippo Mazzei alla corte di Polonia (1788–92), Oprac. R. Ciampini, Bologna 1937 I; Lettres de Filippe Mazzei et du roi Stanislas-Auguste de Pologne, Oprac. J. Michalski, M. Senkowska-Gluck i in., Roma 1982 I; – „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966 s. 480–3; „Roczn. Muz. Świętokrzyskiego” T. 6: 1970 s. 353; – Bibliogr. do Józefa Rajeckiego: Kordek K., Mecenat artystyczny A. S. Grabowskiego, „Roczn. Olsztyński” T. 11: 1975; Ryszkiewicz A., Francusko-polskie związki artystyczne, W. 1967; Walicki M., Tomkiewicz W., Ryszkiewicz A., Malarstwo polskie, Manieryzm–Barok, W. 1971; Waniewska J., Portrety rodziny Walickich, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 20: 1976 s. 136–46.
Andrzej Ryszkiewicz